मधुमेह(Diabetes)

नेपाल मधुमेह संघका अनुसार शहरी क्षेत्रका २० वर्षभन्दा माथिका १५ प्रतिशत र ४० वर्षभन्दा माथिका १९ प्रतिशतलाई मधुमेह(Diabetes)ले असर गर्छ । डब्लुएचओका अनुसार नेपालमा ४३६,००० भन्दा बढी मानिसलाई मधुमेहले असर गरेको छ र सन् २०३० सम्ममा यो संख्या १,३२८,००० पुग्ने छ ।

मधुमेह(Diabetes) यस्तो रोग हो जसमा तपाईंको शरीरले ऊर्जाको लागि तपाईंले खाएको खानालाई सही रूपमा प्रयोग गर्नसक्दैन। तपाईंको कोशिकाहरूलाई बाँच्न र बढ्नको लागि ऊर्जा चाहिन्छ। जब तपाईंले खानुहुन्छ, खाना ग्लुकोज भनिने ऊर्जाको रूपमा टुक्रिन्छ। ग्लुकोज भनेको चिनीको अर्को शब्द हो। ग्लुकोज तपाईंको रगतमा जान्छ, र तपाईंको रगतमा चिनी बढ्छ। इन्सुलिन तपाईंको प्यान्क्रियाद्वारा बनाइने हार्मोन हो। यसले ग्लुकोजलाई तपाईंको रगतबाट कोशिकाहरूमा जान मद्दत गर्छ, ताकि तपाईंको शरीरले यसलाई ऊर्जाको लागि प्रयोग गर्न सकोस्। मान्छे इन्सुलिन बिना बाँच्न सक्दैन।

मधुमेहका(Diabetes) प्रकारहरु–

• टाइप 1 मधुमेह(Diabetes): यसमा तपाइको प्यान्क्रियाले इन्सुलिन बनाउँदैन।
• टाइप 2 मधुमेह(Diabetes):
  • प्रायजसो हुने मधुमेहको प्रकार टाइप 2 हो। यसमा प्यान्क्रियाले पर्याप्त इन्सुलिन बनाउँदैन वा प्यान्क्रियाले बनाएको इन्सुलिन तपाईंको शरीरले प्रयोग गर्नसक्दैन। पर्याप्त इन्सुलिन नभएमा, ग्लुकोज तपाईंको रगतमै रहन्छ।
  • गर्भावस्थामा हुने मधुमेह, जसलाई गर्भावस्थाको मधुमेह भनिन्छ। यसमा आमाले आफ्नो र बच्चाको लागि आवश्यक इन्सुलिन पर्याप्त मात्रामा बनाउन सक्दिनन्। 
  • प्रिडाइबेटिजमा, तपाईंको ग्लुकोज सामान्यभन्दा बढी हुन्छ, तर मधुमेह भन्नका लागि पर्याप्त हुँदैन। प्रिडाइबेटिजले तपाईंको टाइप 2 मधुमेह, हृदयरोग, र स्ट्रोकको खतरा बढाउँछ। सुखद्समाचार यो छ कि टाइप 2 मधुमेह जीवनशैलीमा परिवर्तन गरेर रोक्न वा ढिलाइ गर्नसकिन्छ, जस्तै वजन घटाएर, स्वस्थकर खाना खाएर, र सक्रिय भएर।

समयक्रमसँगै तपाईंको रगतमा धेरै ग्लुकोज हुनाले गम्भीर समस्याहरु निम्त्याउन सक्छ। यसले तपाईंको आँखा, मृगौला, मुटु र स्नायुलाई क्षति पुर्याउन सक्छ। मधुमेहले हृदयरोग, स्ट्रोक, रक्तसञ्चारमा खराबी, र घाउहरू निको नहुने गराउन सक्छ। उपचार र नियन्त्रण गरिएन भने, ती घाउहरूले अंगमा हानी गराउन सक्छन् । त्यसैले हामीले आफ्नो मधुमेहको जाँच नियमित रूपमा गर्ने बानी गर्नुपर्छ।

मधुमेहका लक्षणहरू-

रगतमा ग्लुकोजको उच्च स्तरले मानिसहरूलाई बेग्ला-बेग्लै रूपमा प्रभावित गर्दछ, कसैमा चेतावनीका कुनै लक्षण देखिँदैन। रगतमा उच्च ग्लुकोजको स्तरले रोग बिस्तारै लामो समयमा हुन सक्छ। यसको तपाईंलाई एक वा बढी लक्षणहरू देखिन सक्छन्। तपाईंले भन्दा तपाईंका परिवारजनले यी तल दिएका लक्षणहरू पहिले देख्नसक्छन। 

• धेरै तिर्खा लाग्नु
• पिसाब फेर्न बारम्बार शौचालय जानु
• बढ्ता भोक लाग्नु
• धमिलो देखिनु  
• तौल घट्नु वा बढ्नु
• थकित वा निद्रालु महसुस गर्नु 
• चिडचिडाहट वा रिसाहा हुनु
• घाउ ढिला निको हुनु 
• खुट्टा वा हातहरूमा बोधोपन महसुस हुनु
• योनीमा चिलाउनु वा संकर्मण हुनु 
• नपुंसकता 
• छालामा चिलाउनु 
• छालामा संकर्मणहरू जस्तै फोका-फोकी हुनु 

प्रायः मानिसहरूलाई मधुमेहका कुनैपनि संकेतहरू याद नहुन सक्छ। मधुमेह भएका चारमध्ये एक जनालाई आफूलाई यो छ भन्ने थाहा हुँदैन। यदि तपाईंमा मधुमेहका यी लक्षणहरू छन् भने, आफ्नो चिकित्सकलाई ग्लुकोजको स्तर जाँच गर्न रगत परीक्षणको लागि भन्नुहोस्।

मधुमेह(Diabetes)को सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण रक्त परीक्षणहरूमा फास्टिङ ब्लड सुगर र A1C पर्छन्।

• खाली पेटमा गरिने प्लाज्मा ग्लुकोज (FPG) परीक्षण, जसलाई फास्टिङ ब्लड ग्लुकोज पनि भनिन्छ, जसले रगतमा चिनीको मात्रा नाप्छ। यो जाँच गराउन तपाईंले परीक्षण गर्नुभन्दा कम्तिमा 8 घण्टा अघिदेखि पानी बाहेक केही पनि खान वा पिउन हुँदैन।
• A1C परीक्षण, जसलाई हेमोग्लोबिन A1C, HbA1c, वा ग्लाइकोहेमोग्लोबिन परीक्षण पनि भनिन्छ, यसले तपाईंको पछिल्लो 3 महिनाको रगतको चिनीको मात्रा मापन गर्दछ।

थोपा ल्याबमा, हामी दुवै महत्त्वपूर्ण तरिका: फास्टिङ ब्लड सुगर र A1C ले मधुमेह(Diabetes)को परीक्षण गर्छौं। यी परीक्षणहरूले हामीलाई तपाईंको रगतमा चिनीको स्तर र तपाईंले समयसँगै आफ्नो मधुमेहलाई कसरी व्यवस्थापन गरिरहनु भएको छ भनी बुझ्न मद्दत गर्छ। हामी सुनिश्चित गर्छौं कि तपाईंसँग तपाईंको स्वास्थ्यको उचित हेरचाह गर्न आवश्यक जानकारी छ।

मधुमेहको हेरचाह–

मधुमेहको हेरचाह लागि तपाईंको लक्ष्य ग्लुकोज स्तरलाई सकेसम्म सामान्यको नजिक राख्नु हो, यसको लागि तपाईंले आफ्नो जीवनशैलीमा निम्न समावेश गर्नसक्नुहुन्छ:-

• भोजन योजना 
• आफ्नो नजिकको राम्रो ल्याबमा ग्लुकोज स्तरको नियमित परीक्षण 
• आफ्नो ग्लुकोज स्तर धेरै कम वा धेरै बढी हुँदा देखिने संकेतहरूका बारेमा जान्ने
• व्यायाम गर्ने
• स्वस्थ तौल कायम राख्ने
• औषधि खाने–इन्सुलिन वा चक्की
• आफ्नो स्वास्थ्य हेरचाह टोलीसँगका सबै भेटघाटहरूमा जाने
• मधुमेहसम्बन्धी चेतनामूलक कक्षाहरूमा भाग लिने 

आफ्नो मधुमेह कसरी व्यवस्थापन गर्ने भनेर जान्नको लागि आफ्नो डाक्टर, नर्स, आहार विशेषज्ञ र फार्मासिस्टसँग कुरा गर्नुहोस्।

सारांशमा, मधुमेह एउटा मौन महामारी हो जसले धेरै मानिसहरूलाई चुपचाप असर गर्छ। यसका विभिन्न प्रकारका बारेमा बुझेर, यसका लक्षणहरू पहिचान गरेर, र यसलाई राम्रोसँग व्यवस्थापन गर्ने तरिकाहरू लागू गरेर, हामी यसलाई अझ राम्रोसँग व्यवस्थापन गर्न सक्छौं। व्यक्ति र समाजमा मधुमेहको विनाशकारी प्रभावहरूलाई कम गर्न शिक्षा, प्रारम्भिक पहिचान, जीवनशैली परिमार्जन, र उचित चिकित्सा हेरचाह निकै महत्त्वपूर्ण छ। हामीले सचेतनालाई बढावा दिएर, स्वस्थ जीवनको प्रवर्द्धन गरेर, र चिकित्सा अनुसन्धानलाई अगाडि बढाएर, यस व्यापक रोगबाट प्रभावित अनगिन्ती व्यक्तिहरूको जीवनको गुणस्तर सुधार गर्दै, मधुमेहको बोझ उल्लेखनीय रूपमा कम भएको भविष्यतर्फ प्रयास गर्न सक्छौं।

यस्तै अरु स्वास्थ्य सम्बन्धि जानकारीको लागि हामीलाई हाम्रो फेसबुक पेजमा फलो गर्नुहोस।